Οι δέκα πληγές της Ροτόντας

 

Του Φώτη Κουτσαμπάρη

fkoutsamparis@makthes.gr

φωτογραφίες: Σίσση Βασιλειάδου

Περίοικοι και επισκέπτες του μνημείου αντικρίζουν κατάσταση παρακμής και εγκατάλειψης, παρά την πρόσφατη, πριν από τρία χρόνια, ανάπλαση της πλατείας και της περιοχής. Πέριξ του μνημείου στρώνουν σεντόνια ή τοποθετούν πρόχειρες προθήκες μικροπωλητές που πουλούν προϊόντα απομιμήσεων, η πλατεία έχει μετατραπεί σε χώρο συγκέντρωσης χρηστών, πλάκες πεζοδρομίων έχουν καταστραφεί, ξύλα σε παγκάκια έχουν…

σαπίσει, δέντρα είναι κακοσυντηρημένα, αυτοκίνητα παρκάρουν ακόμη και πάνω στα πεζοδρόμια, από όπου ξηλώθηκαν τα απαγορευτικά κολονάκια, πάρκα έχουν γεμίσει σκουπίδια. Τα προβλήματα επιδεινώθηκαν το τελευταίο διάστημα εξαιτίας των βουνών από σκουπίδια που έχουν σχηματιστεί δίπλα από το μνημείο. “Έρχονται τουρίστες και φωτογραφίζουν το μνημείο μαζί με τα σκουπίδια, τα παράνομα εμπορεύματα. Απαράδεκτη εικόνα”, περιγράφει στη “Μ” περίοικος.

Οι κάτοικοι της περιοχής κατέγραψαν τα προβλήματα του περιβάλλοντος χώρου της Ροτόντας και απέστειλαν υπόμνημα-επιστολή στη δημοτική αρχή Θεσσαλονίκης, ζητώντας να αναλάβει δράσεις για την αναστροφή της πορείας υποβάθμισης της περιοχής και να συμπεριλάβει το θέμα στην ημερήσια διάταξη ενός από τα επόμενα δημοτικά συμβούλια. Σύμφωνα με τους περίοικους, τα δέκα κυριότερα προβλήματα της περιοχής είναι:

1. Ολόκληρος ο περιβάλλων χώρος του μνημείου της Ροτόντας καταλαμβάνεται σε 12ωρη βάση από πλανόδιους μικροπωλητές παράνομων προϊόντων απομίμησης. Οι μικροπωλητές στρώνουν σεντόνια γύρω από το μνημείο ή τοποθετούν αυτοσχέδιες κατασκευές (προθήκες), οι οποίες “υποδέχονται” τους τουρίστες και τους επισκέπτες του μνημείου. Στη βόρεια πλευρά του μνημείου έχουν συγκεντρωθεί παλιοσίδερα, με κίνδυνο να προκληθούν προβλήματα υγιεινής.

2. Η εικόνα της υποβάθμισης ευνοεί τη συγκέντρωση διακινητών και χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών και αποτρέπει τη χρήση του χώρου ως τόπου παιχνιδιού για παιδιά.

3. Το έργο της ανάπλασης της πλατείας και της περιοχής της Ροτόντας εμφανίζει εικόνα εγκατάλειψης: σπασμένες πλάκες και ρείθρα πεζοδρομίων, σκόπιμα καταστραμμένοι πάσσαλοι που είχαν τοποθετηθεί για να προστατέψουν την πλατεία από την είσοδο των αυτοκινήτων, ξηλωμένα παγκάκια κλπ.

4. Άμεσα συνδεδεμένη με το μνημείο είναι η προέκταση του πεζόδρομου της Δημητρίου Γούναρη και της πλατείας της Ροτόντας, όπου η άναρχη κατάληψη κάθε ελεύθερου χώρου από τραπεζοκαθίσματα, τέντες, ομπρέλες, αυθαίρετες κατασκευές και υπαίθριες σόμπες αποτελεί κανόνα.

5. Ο έλεγχος του πλήθους των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος σε σχέση με τους κανόνες λειτουργίας τους είναι πλημμελής, με αποτέλεσμα να ενοχλούνται οι γείτονες από οσμές κουζίνας και από έντονη μουσική σε ώρες κοινής ησυχίας.

6. Υπάρχει πρόβλημα καθαριότητας στην πάνω πλευρά της Εγνατίας οδού, πέριξ του μνημείου, το οποίο επιδεινώνεται από το σχεδόν υπαίθριο συσσίτιο των απόρων που παρέχει η μητρόπολη Θεσσαλονίκης σε παρακείμενο της Ροτόντας δρόμο. Η περιοχή χαρακτηρίζεται παραμελημένη.

7. Μη ορθή διαχείριση των υπαρχόντων στην περιοχή αδέσποτων ζώων (στείρωση, εμβολιασμός και επανένταξη στον χώρο τους) η οποία πρέπει να γίνει σε συνεργασία με ευαισθητοποιημένους κατοίκους της περιοχής. Οι κάτοικοι έχουν συγκεντρώσει ονόματα εθελοντών και τα έχουν θέσει στη διάθεση του δημάρχου.

8. Αφρόντιστα, κακοκλαδεμένα ή ημιθανή δέντρα και αγριόχορτα ανάμεσα σε κενές δεντροδόχους.

9. Όλα τα παραπάνω τοποθετούνται σε ένα σκηνικό οργιώδους παράνομης στάθμευσης και διπλοστάθμευσης, στην οποία η λεωφόρος Ιασωνίδου και η Φιλίππου (δηλαδή, η είσοδος της Ροτόντας) και οι γύρω δρόμοι πρέπει να κατέχουν τα πρωτεία σε όλη την πόλη. Διαβάσεις πεζών και ΑμεΑ μονίμως κατειλημμένες από κάθε είδους τροχοφόρα, πεζοδρόμια και πεζόδρομοι μονίμως κατειλημμένα από μηχανές και μηχανάκια, μετατροπή της Ιασωνίδου και των γύρω δρόμων και στενών σε θέατρο αυθαίρετων αγώνων ταχύτητας ή επίδειξης των δυνατοτήτων ηχητικών συστημάτων και μουσικών προτιμήσεων όλο το 24ωρο είναι καθημερινότητα για όλους τους κατοίκους της περιοχής.

10. Έλλειψη επαρκούς αστυνόμευσης, η οποία οδηγεί σε σχεδόν απόλυτη “ασφυξία” των διαθέσιμων θέσεων για τους μονίμους κατοίκους, παρότι η γειτονιά είναι ενταγμένη στο σύστημα ελεγχόμενης (και δωρεάν για τους μονίμους κατοίκους-κατόχους σήματος Θ2) στάθμευσης του δήμου Θεσσαλονίκης. Παράνομα σταθμευμένα οχήματα υπάρχουν σχεδόν μόνιμα ακόμη και στους πεζοδρόμους που συνθέτουν την πλατεία της Ροτόντας.

Και επτά προτάσεις από περίοικους

Οι κάτοικοι της περιοχής έχουν καταθέσει επτά προτάσεις προς τη δημοτική αρχή για να αλλάξει η εικόνα που περιγράφουν:

• Φωταγώγηση του μνημείου και του περιβάλλοντος χώρου της πλατείας της Ροτόντας, ιδιαίτερα της βορειανατολικής πλευράς της, όπου βρίσκεται το πάρκο.
• Καλύτερη αστυνόμευση της περιοχής σε όλα τα επίπεδα.
• Επανέλεγχος των αδειών ανάπτυξης τραπεζοκαθισμάτων επί των πεζοδρομίων, άρση των παρανομιών και έλεγχος της συμμόρφωσης των καταστηματαρχών προς όλες τις συναφείς διατάξεις (υγειονομικές, ηχορύπανσης κλπ.).
• Τοποθέτηση κάδων ανακύκλωσης, ταυτόχρονα με τη φροντίδα για συνεπή αποκομιδή όλων των ειδών των απορριμμάτων (κοινών και ανακυκλώσιμων).
• Ορθολογική διαχείριση, επανασχεδιασμός και παρακολούθηση των ειδικά διαγραμμισμένων (κίτρινων) ζωνών φορτοεκφόρτωσης εμπορευμάτων.
• Μετατροπή μικρών και στενών δρόμων γύρω από τη Ροτόντα σε πεζόδρομους ή οδούς ήπιας κυκλοφορίας (μόνο για την εξυπηρέτηση των μονίμων κατοίκων).
• Διοργάνωση και στην πλατεία της Ροτόντας μικρών υπαίθριων εκδηλώσεων του δήμου.

---

Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς

Αρχιτεκτονικό κόσμημα της Θεσσαλονίκης από 306 μ.Χ.

Ο ναός της Ροτόντας μαζί με τα υπόλοιπα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης εντάχθηκε στον κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 1988.

Η Ροτόντα ανήκει στα περίκεντρα οικοδομήματα – στο κυκλικό της σχήμα άλλωστε οφείλει και την ονομασία της. Χτίστηκε στα χρόνια του καίσαρα Γαλερίου, γύρω

στα 306 μ.Χ., ως ναός του Δία ή του Κάβειρου ή, κατ’ άλλους, ως μαυσωλείο του ιδίου. Στον άξονά της κατέληγε πομπική οδός που συνέδεε τη θριαμβική αψίδα του Γαλερίου με το ανακτορικό συγκρότημα που έχει ανασκαφεί νοτίως της Εγνατίας οδού.

Το κτίριο, διαμέτρου 24,50 μ., καλύπτει ισοδιάστατος θόλος από οπτόπλινθους που φτάνει σε ύψος τα 29,80 μ. Ο κυλινδρικός τοίχος, πάχους 6,30 μ., διασπάται εσωτερικά σε οκτώ ορθογώνιες κόγχες, από τις οποίες η νότια αποτελούσε την κύρια είσοδο.

Η μετατροπή του σε χριστιανικό ναό, αφιερωμένο πιθανότατα στους Ασωμάτους ή Αρχαγγέλους, συντελέστηκε στη διάρκεια των παλαιοχριστιανικών χρόνων, άγνωστο πότε ακριβώς. Την ίδια περίοδο διανοίχθηκε και διευρύνθηκε η ανατολική κόγχη και κατασκευάστηκε το ιερό βήμα, ένας ορθογώνιος χώρος με ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά. Γύρω από το κτίριο προστέθηκε κλειστή στεγασμένη στοά (πλάτους 8 μ.) που επικοινωνούσε με τον κεντρικό χώρο μέσω επτά κογχών που διανοίχθηκαν στον αρχικό πυρήνα. Στη δυτική κόγχη διαμορφώθηκε νέα είσοδος με νάρθηκα και προστέθηκε ένα πρόπυλο με δύο παρεκκλήσια, ένα κυκλικό ανατολικά και ένα οκταγωνικό δυτικά. Καμία από τις παραπάνω προσθήκες, με εξαίρεση τη διαμόρφωση της ανατολικής κόγχης, δεν σώζεται σήμερα.

Τα λαμπρότερα λείψανα από την παλαιοχριστιανική φάση του μνημείου είναι τα εξαίρετης ποιότητας ψηφιδωτά. Τις φωτιστικές θυρίδες και τα εσωρράχια των καμαρών στη βάση του θόλου κοσμούν ψηφιδωτά, των οποίων ο πλούτος των θεμάτων με φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα και η λαμπρότητα των χρωμάτων εντυπωσιάζει. Στον θόλο αναπτύσσονταν οι μεγάλες συνθέσεις σε τρεις επάλληλες ζώνες. Η χαμηλότερη, γνωστή στη βιβλιογραφία και ως ζώνη των μαρτύρων, διαιρείται σε οκτώ διάχωρα, στα οποία εικονίζονται δεόμενοι μάρτυρες μπροστά από μνημειακά αρχιτεκτονήματα. Στο ανατολικό διάχωρο, που καταστράφηκε όταν κατέρρευσε το εκεί

τμήμα του θόλου, τα κατεστραμμένα τμήματα του ψηφιδωτού συμπληρώθηκαν με τοιχογραφία από τον ιταλό ζωγράφο S. Rossi το 1889. Η μεσαία ζώνη των ψηφιδωτών του θόλου είναι σχεδόν κατεστραμμένη. Σώζεται μόνο το κατώτατο τμήμα, όπου διακρίνονται στο έδαφος πόδια ανδρικών μορφών σε έντονη κίνηση, πιθανότατα αγγέλων. Από την ψηφιδωτή παράσταση της τρίτης ζώνης σώζονται τα κεφάλια τριών εκ των τεσσάρων αγγέλων που ανακρατούν τριπλή »δόξα» από πολυποίκιλτα στεφάνια με πολυάκτινα αστέρια, πλοχμό με καρπούς και κλαδιά και πολύχρωμη ίριδα. Μεταξύ των αγγέλων εικονίζεται το μυθικό πτηνό φοίνικας να προβάλλει σε ερυθρό ακτινοβόλο δίσκο. Στο κέντρο της »δόξας» από την παράσταση του Χριστού, σε χειρονομία θριάμβου, διακρίνεται το προσχέδιο με κάρβουνο πάνω στους πλίνθους του θόλου.

Οι μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις που έγιναν στο μνημείο κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο επιβάρυναν τη στατική του επάρκεια. Οι σεισμοί των αρχών του 7ου αι. κατέστρεψαν την αψίδα του ιερού και το υπερκείμενο τμήμα του θόλου. Η αψίδα, μετά την αποκατάστασή της, ενισχύθηκε εξωτερικά με δύο αντηρίδες και διακοσμήθηκε τον 9ο αι. με την τοιχογραφία της Αναλήψεως.

Το 1590-91 ο ναός μετατράπηκε από τον Σινάν Πασά και τον επικεφαλής της Μονής των Δερβίσηδων, Χορτάτζη Σουλεϊμάν Εφέντη, σε τζαμί, και ονομάστηκε Χορτάτζ Εφέντη Τζαμί. Ο Δερβίσης και κάποιος Γιουσούφ Μπέης τάφηκαν ανατολικά της κόγχης του Ιερού. Απομεινάρι της εποχής είναι ο μιναρές, η κρήνη στην αυλή και οι προθάλαμοι στη δυτική και νότια είσοδο του κτιρίου.

Το σημερινό όνομα Άγιος Γεώργιος δόθηκε από το παρεκκλήσι του αγίου που βρισκόταν στην δυτική είσοδο του κτιρίου και ανήκε στη μονή Γρηγορίου του Αγίου Όρους. Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912, ξαναχρησιμοποιήθηκε το κτίριο σαν χριστιανικός ναός. Το 1914 έγιναν ανασκαφές από Γάλλους της Στρατιάς της Ανατολής, επιβλεπόμενες από Έλληνες και Δανούς. Το 1917 ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανακήρυξε το κτίριο μακεδονικό μουσείο. Αποτελούσε εκθετήριο χριστιανικών γλυπτών μέχρι τους σεισμούς του 1978.

Οι σεισμοί προξένησαν σοβαρές ζημίες στο μνημείο. Οι αναστηλωτικές εργασίες που ακολούθησαν απαίτησαν μεγάλες επεμβάσεις στο κτίριο και τον διάκοσμό του.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ